لقاح خارج رحمی آی وی اف (IVF)
در این مقاله میخوانید:
لقاح خارج رحمی آی وی اف (IVF)
لقاح آزمایشگاهی IVF شیوه‌ای پزشکی است که در آن سلول تخمک بالغ از زن گرفته میشود و با اسپرم مرد در خارج از بدن لقاح می‌یابد و رویان حاصل برای ادامه بارداری طبیعی در رحم همان زن یا زن دیگری کاشته میشود.
حدود ۱۰-۱۵ درصد زوج‌ها نابارور هستند و در اغلب موارد نیاز است از روشهای کمک باروری که در اصطلاح علمی به آنها (Assisted Reproductive Techniques (ART می‌گویند، استفاده شود. روشهای کمک باروری انواع بسیار زیاد دارند که از بسیار ساده شروع و به بسیار پیچیده ختم می‌شوند. هر زوجی نیازهای مخصوص به خودشان را دارند و باید روش مناسب همان زوج را به آنها پیشنهاد کرد.
IVF مانند IUI یکی از روشهای کمک باروری (ART) است. برخلاف آی یو آی (IUI) که در آن اسپرم‌های مرد توسط لوله‌ای وارد رحم خانم می‌شوند، در آی وی اف (IVF) تخمک خانم با اسپرم مرد در خارج از بدن، در محیط آزمایشگاه باهم ترکیب می‌شوند و پس از لقاح، جنین حاصله در داخل رحم خانم گذاشته میشود.
از زمان تولد اولین نوزاد با استفاده از روش درمانی IVF در سال ۱۹۷۸، این روش درمانی، امید تازه ای برای زوج‌های نابارور به وجود آورده است. IVF مخفف اصطلاح In Vitro Fertilization یا لقاح خارج رحمی است.
چه کسانی برای انجام این روش انتخاب می شوند؟
در ابتدا این روش برای زنانی به کار می رفت که لوله های تخمدانی شان دارای کارآیی لازم برای انتقال تخمک نبود. ولی امروزه از این روش برای موارد زیادی استفاده می شود. به طور مثال مردانی که دارای اسپرم های کافی برای باروری نیستند با این روش دارای فرزند می شوند.
IVF یا لقاح آزمایشگاهی با جمع آوری و شستشوی اسپرم و اضافه کردن آن بر تخمک در ظرف کشت انجام میشود. تمام مردانی که به دلیل کاهش تعداد و یا عدم تحرک اسپرم، نابارور هستند، می توانند از روشهای تکنولوژی IVF استفاده کنند.
همچنین خانم هایی که به عللی مانند انسداد لوله رحم و یا چسبندگی بیش از حد سرویکس (دهانه رحم) نابارور می شوند، کاندید مناسبی برای IVF هستند. میزان موفقیت روش در بهترین شرایط ۱۰ تا ۲۰ درصد است و معمولا در هر سیکل IVF سه تا پنج جنین به رحم منتقل می شود. از آنجا که درIVF استحصال تخمک بیشتر از روشهای تحریک تخمدان انجام می شود، هزینه ها بالا رفته است. مهمترین عارضه ای که پس از انجام ممکن است بیمار را تهدید کند، سندرم پرکاری تخمدان است. باید مشخص شود علت عقیمی به زن یا مرد بر می گردد و با توجه به آن، درمان انجام شود
موارد کاربرد
در تمام مواردی که شرایط رسیدن اسپرم به تخمک در رحم فراهم نباشد مانند انسداد لوله های رحمی، چسبندگی های حفره لگنی، تعداد کم اسپرم و تحرک پایین اسپرم از روش IVF استفاده می شود.
مراحل انجام عمل آی وی اف (IVF)
مرحله اول: تحریک تخمک‌گذاری
مرحله دوم: جمع‌آوری تخمک‌ها
مرحله سوم: تهیه و آماده سازی اسپرم
مرحله چهارم: لقاح و رشد جنین در محیط آزمایشگاه
مرحله پنجم: انتقال جنین به داخل رحم
روز عمل، نمونه اسپرم از مرد و تخمک تحت یک بیهوشی کوتاه و موقت از زن گرفته می شود. سپس اسپرم و تخمک در آزمایشگاه جنین شناسی در محیط کشت مجاور یکدیگر قرار داده می شود تا اسپرم خودش وارد تخمک شده و آن را بارور کند.
به تخمک لقاح یافته، جنین گفته می شود. جنین تک سلولی شروع به تقسیم می کند و یک جنین چند سلولی ایجاد می کند. جنین پس از 48 تا 72 ساعت به رحم زن منتقل می شود تا در آنجا لانه گزینی کند و بارداری انجام شود.
در مرحله اول برای تحریک تخمدان ها، از داروهای هورمونی استفاده می شود. تزریق عضلانی آمپول HMG تخمدان ها را برای رشد فولیکول تحریک می کند و تزریق عضلانی آمپول HCG باعث بلوغ تخمک ها و انجام تخمک گذاری می شود.
در مرحله عمل، تخمک گیری با یکی از دو روش لاپاراسکوپی یا با مشاهدات سونوگرافی از طریق واژینال امکان پذیر است. در روش دوم نیازی به بیهوشی عمومی نیست و با یک بیهوشی کوتاه مدت یا بی حسی موضعی قابل انجام است. با استفاده از دستگاه سونوگرافی، پزشک فولیکول ها را مشاهده می کند و مایع فولیکولی همراه با تخمک کشیده می شود که به این عمل اصطلاحاً پانکچر می گویند.
در مرحله چهارم، عمل لقاح اسپرم و تخمک در محیط کشت آزمایشگاه انجام می گیرد. با توجه به اینکه برای بالا بردن درصد موفقیت چندین تخمک لقاح می یابد. تعداد جنین های تشکیل یافته زیاد است. اگر این جنین ها کیفیت مطلوبی داشته باشند تعدادی از آنها با صلاحدید زوج منجمد و نگهداری می شوند تا درصورت نیاز برای بارداری های بعدی از این جنین ها استفاده شود.
در مرحله پنجم یا انتقال جنین نیز نیازی به بیهوشی نیست. جنین یا جنین ها به وسیله یک کاتتر به داخل رحم منتقل می شوند و یکی دو ساعت بعد از انتقال جنین، بیمار مرخص می شود.
مزایا و محدودیت های عمل IVF
یکی از مزایای IVF این است که قبل از انتقال جنین، عمل لقاح قابل مشاهده است و در صورتی که اسپرم با تخمک لقاح پیدا نکند می توان در نوبت های بعدی شرایط لقاح را تغییر داد.
مزیت دیگر IVF این است که اگر یک بیمار فاقد لوله های رحمی باشد نیز بدون مشکل، عمل IVF انجام می شود. اما محدودیت IVF آن است که میزان بارداری در زنان بالای 40 سال به علت پایین بودن کیفیت تخمک های زن کاهش می یابد.
انجام عمل IVF ممکن است چه عوارضی داشته باشد؟
احساس درد در ناحیه‌ی شکم پس از انجام عمل تخمک کشی (پانکچر) ممکن است وجود داشته باشد که چنانچه با مصرف مسکن برطرف نگردد باید با پزشک مشورت کرد.
ممکن است لکه بینی یا خونریزی خفیفی طی یک تا دو روز بعد از عمل تخمک کشی دیده شود. چنانچه خونریزی به رنگ قرمز روشن و یا شدید باشد باید سریعاً با پزشک مشورت نمود.
تا ۲۴ ساعت پس از انجام عمل تخمک کشی ممکن است بیمار دچار تهوع یا سرگیجه‌ی خفیف شود که معمولاً از عوارض داروهای بیهوشی است. اگر این حالت پایدار باشد باید با پزشک مشورت کرد.
از آنجایی که در پاره‌ای از موارد تحریک بیش از حد تخمدان (هیپراستیمولیشن OHSS) رخ می‌دهد، لازم است بیمار به علائم این پدیده توجه داشته باشد.
این علائم می‌تواند شامل بزرگ شدن شدید تخمدان، درد زیر شکم، تهوع و استفراغ، اتساع شکم و افزایش وزن به دلیل ورم (اِدِم) باشد. در صورت بروز این علائم، فرد باید حدود ۸ لیوان آب در روز بنوشد و بلافاصله به پزشک معالج مراجعه نماید. این پدیده گرچه بسیار نادر است ولی می‌تواند برای بیمار بسیار خطرناک باشد و با لخته شدن خون در عروق به مغز و ریه‌ها آسیب برساند.
در روش IVF مثل هر روش دیگر کمک باروری (ART) خطر حاملگی چندقلویی وجود دارد. چندقلوزایی عاملی نامطلوب است زیرا خطر زایمان زودرس و مرگ و میر را در جنین‌ها افزایش می‌دهد.
خطر بارداری در لوله‌های تخمک بر (لوله‌های فالوپ) به جای رحم نیز وجود دارد. این بارداری بیرون از رحم چنانچه تشخیص داده نشود، می‌تواند خطرهایی به همراه داشته باشد. از این رو، پس از مثبت شدن آزمون بارداری از مادر می‌خواهند که دو هفته‌ی دیگر به سونوگرافی برود تا از این راه از سلامت بارداری و این که جنین درون رحم یا بیرون از آن است، آگاه شوند.
اقدامات قبل از عمل
بعد از آزمایش های روتین، آزمایش هورمونی و ویزیت زوج توسط متخصصان در صورتی که روش درمانی IVF پیشنهاد شود مراحل زیر طی می شود:
1) روز دوم یا سوم قاعدگی برای بررسی وضعیت تخمدان ها و رحم سونوگرافی انجام می شود.
2) بعد از انجام سونوگرافی با نظر متخصص دارو جهت تحریک تخمک گذاری تجویز می شود.
3) طی مرحله مصرف دارو پنج الی شش نوبت سونوگرافی براساس میزان واکنش تخمدان ها انجام می شود.
4) زمانی که فولیکول ها به اندازه مناسب می رسد داروی HCG تزریق می شود و بیمار آماده عمل تخمک گیری می شود.
5) حدود 36 ساعت بعد از تزریق HCG و هم زمان با دریافت نمونه اسپرم از مرد، عمل لقاح درون آزمایشگاه انجام می شود.
مراقبت های پس از عمل
یک تا دو ساعت پس از عمل انتقال جنین بیمار مرخص می شود. توصیه می شود طی 3 الی 4 روز بعد از عمل فعالیتهای شدید که منجر به خستگی مفرط می شود نداشته باشد. بدیهی است آرامش روحی و روانی و پرهیز از شرایط پراضطراب می تواند در موفقیت عمل مؤثر باشد. معمولاً 10 الی 12 روز بعد از انتقال جنین بیمار به آزمایشگاه هورمونی مراجعه می کند تا مقدار BHCG خون اندازه گیری شود. افزایش این هورمون اولین نشانه حاملگی است.
این روش تا چه اندازه موفقیت آمیز است؟
همه‌ی مراکز درمان ناباروری و نازایی امیدوارند که همه‌ی زوج‌هایی که لقاح خارج رحمی انجام می‌دهند با موفقیت و سلامتی بچه‌دار شوند. با وجود این، میزان موفقیت این روش در پیشرفته‌ترین مراکز جهان نیز کمتر از ۴۰ درصد است. میزان موفقیت در ایالات‌متحده‌ی آمریکا در هر بار لقاح خارج رحمی، به شرح زیر است:
- ۳۰ تا ۳۵ درصد برای زنان زیر ۳۵ سال
- ۲۵ درصد برای زنان ۳۵ تا ۳۷ سال
- ۱۵ تا ۲۰ درصد برای زنان ۳۸ تا ۴۰ سال
- ۶ تا۱۰ درصد برای زنان بالای از ۴۰ سال
بر اساس نتایج اعلام‌شده در انجمن جنین شناسی و تولیدمثل اروپا (ESHRE) درصد موفقیت در حاملگی در سال ۲۰۱۰ با استفاده از روش IVF، ۳۵/۵ درصد بوده است.
با وجود این، جای نگرانی نیست، چرا که کارشناسان می‌کوشند دلایل شکست را ریشه یابی کنند و با انجام دوباره‌ی روند لقاح در آزمایشگاهی سرانجام شادکامی را برای زوج‌ها به ارمغان آورند.
تاریخ
20 November
بدون نظر