دوقلویی، چندقلویی و عوامل افزایش احتمال آن

بارداری دو قلویی یا چندقلویی به معنای رشد چند جنین به صورت هم زمان در رحم مادر است. این نوع بارداری به دو بخش زیر تقسیم می شود:

• همسان (کاملا شبیه به هم)
• ناهمسان (مثل خواهر و برادر عادی)

با مطالعه این مقاله با علت بروز بارداری دو یا چندقلویی، مراقبت های پزشکی و عوارض آن آشنا خواهید شد.

انواع بارداری دوقلویی یا چندقلویی

چندقلوهای همسان

از هر 285 دوقلو یک جفت از آنها همسان هستند. وقتی یک اسپرم با یک تخمک لقاح کند بعد از آن سلول تخم در اثر جهش سلولی به دو سلول تقسیم می شود. که نوع آن بستگی به زمان تقسیم سلول تخم دارد. اگر تقسیم در عرض 72 ساعت اول بعد از لقاح رخ بدهد جنین ها مجزا هستند و دو کوریون و دو آمنیون دارند. اگر تقسیم در روزهای 4 تا 8 اتفاق بیفتد بارداری دو آمنیون و یک کوریون دارد. اگر بعد از 8 روزگی تا 13 روزگی رویان تقسیم شود بارداری یک آمنیونی و یک کوریونی ایجاد میشود. تقسیم رویان بعد از 13 روزگی جنین باعث میشد دوقل به هم چسبیده شوند. چندقلوهای همسان نیز در موارد زیر یکسان هستند:

• کروموزوم ها
• گروه خونی
• رنگ مو و چشم ها
• اثر انگشت و پا

لب ها، اندازه و وزن بدن شان می تواند در برخی از مواقع اندکی متفاوت باشد.

چندقلوهای ناهمسان

چندقلوهای ناهمسان پس از بارور شدن دو یا چند تخمک توسط اسپرم های متفاوت به وجود می آیند. این نوزادان، ژن های متفاوتی دارند و تنها وجه مشترک شان 9 ماه زندگی در رحم مادر و 50 درصد دی ان ای است.

برخی اوقات، نتیجه باروری دو تخمک مادر توسط اسپرم های دو مرد، تولد دو قلوهایی با مادر مشترک و پدران متفاوت است. این گونه دوقلوهای ناهمسان ناتنی تنها در 25 درصد دی ان ای شان مشترک هستند.

نتیجه بررسی های دراز مدت بر روی والدین چندقلوها نشان می دهد، امتیاز اصلی دو یا چندقلوهای همسان صمیمی بودن شان است. 95 درصد والدینی که در این مطالعه شرکت کرده اند اعلام کردند فرزندان شان دوستان خوبی برای یکدیگر هستند. نتیجه مطالعه پژوهشگران مدرسه پزشکی دانشگاه تورنتو بر روی دوقلوها در هفته چهاردهم بارداری نشان داد، کلیه حرکات آنها هماهنگ است.

دوقلوی دوتخمکی و تک تخمکی چه تفاوت هایی باهم دارند؟

دوقلوی دو تخمکی دوقلوی واقعی نیستند چون از دو تخمک منشا گرفته اند.

آیا دوقلوهای همسان کاملا شبیه به هم هستند؟

خیر اینطور نیست بدن هرفردی به طرز خاصی با محیط سازگار میشود. مثلا اگر یک دو قلو بیماری خاصی داشته باشند این بیماری در هر یک از قل ها به یک شکل بروز میکند.

• اگر جنسیت دو قلوها یکی پسر و دیگری دختر باشد این دوقلوها از نوع دو تخمکی هستند.
• دو قلوهای به هم چسبیده حتما همسان هستند.
• سقط در دوقلوهای همسان بیشتر دیده می شود.
• دوقلویی ناهمسان تحت تاثیر نژاد، وراثت، سن مادر و تعداد بارداری و به ویژه درمان ناباروری قرار دارد در حالیکه دوقلوهای همسان به این موارد ربطی ندارند.
• دو قلوی دو تخمکی شیوع بیشتری نسبت به دوقلوی تک تخمکی دارد.

چگونه چندقلویی تشخیص داده میشود؟

سونوگرافی:

با انجام سونوگرافی دقیق در اوایل بارداری تعداد ساک های حاملگی مشخص میشود ولی گاهی به دلیل اینکه یک قل پشت قل دیگر قرار گرفته (قایم شده) در اواسط و یا حتی اواخر بارداری قل دیگر مشخص میشود که معمولا مادر و پدر را شوکه میکند.

اندازه گیری ارتفاع رحم:

ارتفاع رحم در بارداری چندقلویی بیشتر از ارتفاع رحم در بارداری تک قلو است. یعنی در هفته های 20 تا 30 ارتفاع رحم حدود 5 سانتی متر بالاتر است.

در بارداری دوقلو یا سه قلو و بیشتر باید صدای ضربان قلب همه قل ها شنیده شود. که اگر پزشک یا ماما صدای قلب یکی از جنین ها را نشنود مادر ناچاراً باید برای مشخص شدن سلامت جنین ها سونوگرافی بدهد.

• خیلی مسایل ممکن است باعث شوند ارتفاع رحم بزرگتر باشد. مثل درشتی جنین یا زیاد بودن آب دور جنین.
• تست آزمایشگاهی خاصی وجود ندارد که با آن بتوان چندقلویی را دقیق  مشخص کرد. (قابل توجه دوستانی که می پرسند عدد بتای من مثلا 2500 هست. آیا میشه فهمید چند قلو هست یا نه؟)

اما بطور کلی، میزان هورمون بتا و آلفا فتوپروتئین سرم مادر (در غربالگری دوم) در بارداری چند قلو بیشتر از بارداری تک قلو است.

علت بارداری دوقلویی یا چندقلویی

بانوان که چندقلو باردار هستند باید برای زایمان به بیمارستان مراجعه کنند تا علاوه بر حفظ سلامت خود، فرزندان شان به سرعت به بخش مراقبت های ویژه منتقل شوند. جراح زنان و زایمان برای زایمان از سزارین استفاده می کند.

علت های اصلی بارداری دوقلویی یا چندقلویی عبارتند از:

• داروهای باروری
• ای وی اف (IVF)
• سن مادر
• وزن مادر
• مصرف لبنیات

داروهای باروری

یکی از متداول ترین علل بارداری چندقلو مصرف داروهای باروری است. اگر با مشکلات باروری دست و پنجه نرم می کنید و باردار نمی شوید، پزشک با تجویز داروهای خاص قدرت باروری و احتمال باردار شدن تان را افزایش می دهد. این داروها ممکن است در IVF نیز استفاده شوند. این نوع از داروها میزان هورمون های درون بدن را افزایش داده و به تخمدان ها برای تخمک گذاری کمک می کنند. مصرف این داروها می تواند احتمال باردار شدن تان را افزایش دهد. پزشکان معتقدند، مصرف این داروها در زمان محدود ایمن است اما عوارض جانبی، بارداری چندقلو دارد.

ای وی اف (IVF)

به بارور شدن تخمک در آزمایشگاه ای وی اف (IVF) گفته می شود. تخمک بارور شده مجددا درون رحم قرار می گیرد تا رشد کند. متخصصان برای بارور کردن تخمک از اسپرم همسرتان یا اسپرمی که اهدا شده استفاده خواهند کرد. در برخی از موارد، نتیجه بارور کردن تخمک در آزمایشگاه بارداری دو یا چندقلو است.

سن مادر

یافته های محققان کالج سلطنتی لندن در سال 2015 نشان داد، احتمال بارداری دو یا چندقلو بانوان که بیش از 45 سال دارند بسیار زیاد است. در حقیقت، از هر 10 بارداری یک بارداری دو یا چندقلو است. دلایل بروز این حالت عبارتند از: تخمک های مسنی که پس از بارور شدن تقسیم می شوند، بانوان مسنی که از ای وی اف برای باردار شدن استفاده می کنند.

وزن مادر

نسبت قد و وزن تان اهمیت دارد و ممکن است باعث شود دو یا چندقلو باردار شوید. مادرانی که فرزندان چندقلو دارند دو سانتی متر بلند تر از مادرانی هستند که چنین نیستند. ممکن است که میزان هورمون انسولین (IGF) و … بدن بانوان قد بلند که در آزاد شدن تخمک نقش دارند بیشتر باشد.

مصرف لبنیات

نتایج مطالعه محققان مدرسه پزشکی دانشگاه میامی نشان می دهد، مصرف لبنیات با افزایش بارداری دو یا چندقلو ارتباط دارد. محققان دریافتند، بانوان که به کرات شیر و دوغ می نوشند احتمال دو قلو باردار شدن شان بسیار زیاد است. برخی از متخصصان باور دارند، مصرف لبنیات باعث افزایش ترشح هورمون انسولین (IGF) در بدن بانوان شده که نتیجه اش آزاد شدن تخمک های بیشتر توسط تخمدان ها است.

آیا ممکن است بارداری چندقلویی خطرناک باشد؟

1. احتمال سقط در این بارداری ها بیشتر است.
2. میزان ناهنجاری در جنین ها بیشتر دیده میشود.
3. وزن جنین ها هنگام تولد کمتر از حد معمول است. (هرچه تعداد بچه ها بیشتر باشد نمی توانند به خوبی رشد کنند و نهایتاً زایمان زودتر از موعد اتفاق میفتد.)
4. در حاملگی چند قلویی احتمال اینکه مادر فشارخون بالا بگیرد بیشتر است.
5. همانطور که گفتیم احتمال زایمان زودرس افزایش میابد یعنی مادر معمولاً قبل از 37 هفته و 6 روز زایمان می کند که این مسئله عوارض زایمانی را بیشتر می کند چون هنوز جنین به طور کامل رشد نکرده است.
6. در بارداری چندقلویی چون شکم بزرگتر می شود احتمال پاره شدن کیسه آب هم زیادتر است.
7. ممکن است دوقلویی غیر عادی باشد مثلا قل ها به هم چسبیده باشند.
8. در دو قلو های همسانی که یک کیسه آمنیوندارند احتمال گره خوردن بند ناف زیاد است.
9. ممکن است خون از یک قل به قل دیگر منتقل شود در نتیجه قل دهنده کم خون، رنگ پریده و بی حال می شود و کمتر رشد می کند چون خونی که به مغز جنین می رسد نیز کم است ممکن است مغز جنین کامل رشد نکند. خون در قل گیرنده بیشتر از حد معمول می شود و ممکن است این قل دچار هیدروپس (تجمع مایع درجنین) شود. به این انتقال خون، سندرم ترانسفوزین قل به قل می گویند.

چطور ممکن است یک قل بزرگتر از قل دیگر باشد؟

معمولاً در اواخر سه ماهه دوم و اوایل سه ماه سوم محدودیت رشد جنین در یک قل ایجاد می شود که سلامت جنین کوچکتر را به خطر می اندازد.

عوارض بارداری دوقلویی یا چندقلویی

تولد پیش از موعد

یکی از متداول ترین عوارض بارداری چندقلو تولد پیش از موعد است. نوزادی که در موعد مقرر متولد شده، 39 یا 40 هفته در رحم مادر زندگی کرده، در حالی که نوزادان نارس پیش از هفته سی و هفتم بارداری متولد می شوند. نوزادانی که پیش از هفته سی و دوم بارداری متولد شده اند با مشکلات عدیده (آسیب مغزی، مشکلات بینایی و شنوایی و …) دست و پنجه نرم می کنند.

افزایش فشار خون ناشی از بارداری(پره اکلامپسی)

پره اکلامپسی پس از افزایش فشار خون و بروز مشکلات دیگر نمایان می شود. این عارضه ممکن است در هر بارداری بروز کند، اما احتمال نمایان شدن اش در بارداری های چندقلو بسیار زیاد است.

علایم و نشانه های افزایش فشار خون عبارتند از: وجود پروتئین در ادرار، ورم کردن پاها، دست ها، صورت و زانوها، سردرد، مشکلات بینایی، دردناک شدن زیر دنده ها، تهوع و استفراغ. شیوع پره اکلامپسی در حاملگی های تک قلو ۷% دوقلو۱۴% سه قلو ۲۱% چهار قلو ۴۰% گزارش شده است.

خطرات قلبی عروقی

در حاملگی های چندقلو میزان افزایش حجم پلاسما و برون ده قلبی بیشتر از حاملگی تک قلو است.افزایش نیازهای قلبی در غیاب بیماری قلبی زمینه ای به خوبی تحمل می شود.

اختلالات هماتولوژیک

میانگین غلظت هموگلوبین برای زنان حامله ی دوقلو ۱۰ درهفته ۲۰ بارداری است.مقادیر هموگلوبین و هماتوکریت در سه ماهه اول شروع به افت می کند.در سه ماهه دوم به حداقل می رسد و در سه ماهه سوم تدریجا بالا می رود.هموگلوبین کمتر از ۱۱ در سه ماهه اول یا سوم حاکی از کم خونی فقر اهن است که ۲۱-۳۶% حاملگی های چندقلو را گرفتار می سازد.

اختلالات متابولیک

درحاملگی های چندقلو سطح گلوگز ناشتا و پس از غذا پایین تر بوده است.خطر دیابت بارداری در حاملگی های چندقلو ۲ تا ۳ برابر افزایش می یابد. بروز این عارضه در خانمهایی که بیش از یک جنین در شکم دارند، شایعتر به نظر می رسد. در صورتی که شما به دیابت حاملگی مبتلا شوید، پزشک به دقت شما را تحت نظر می گیرد. شما به احتمال زیاد خواهید توانست با استفاده از رژیم غذایی مناسب و یک برنامه ورزشی (و نیز استفاده از انسولین در صورت لزوم)، سطح قند خون خود را کنترل کنید. در صورتی که دیابت به خوبی کنترل نشود، می تواند پیامدهای جدی برای شما و فرزندانتان داشته باشد.

تولد پیش از موعد(زودرس)

میزان تولد پیش از موعد ۳۷ در دوقلوها۳۰-۵۵% سه قلوها ۶۶-۸۰% و در چهار قلوها ۱۰۰% است.

جداشدگی جفت

در این عارضه، جفت پیش از زایمان از دیواره رحم جدا می شود؛ که احتمال بروز این مشکل نیز در خانمهایی که بیش از یک فرزند در شکم دارند، بیشتر است. این عارضه ممکن است در هر مقطعی در نیمه دوم حاملگی رخ دهد و ممکن است موجب بروز مشکلات رشدی، زایمان زودرس، یا حتی مرده زایی شود.
در بارداریهای چندقلویی، بروز این عارضه پس از زایمان طبیعی نوزاد اول، بسیار شایع است. اگر این اتفاق بیفتد، ممکن است لازم باشد که نوزاد یا نوزادان بعدی بلافاصله با جراحی سزارین به دنیا بیایند.

عفونت دستگاه ادراری

خطر این عارضه در حاملگی های چندقلو ۱٫۴ برابر افزایش می یابد.
خون ریزی پس از زایمان:اتساع بیش از حد در در حاملگی های چندقلو احتمال خون ریزی پس از زایمان را افزایش می دهد.

مراقبت های بارداری در چندقلویی

• این مادران جزو مادران پرخطر هستند و باید مراقبت بارداری بیشتر داشته باشند. یعنی هر دو هفته یکبار توسط ماما یا پزشک ویزیت شوند و از 28 هفتگی به بعد هر هفته یکبار چکاپ شوند.
• حداکثر سن بارداری در چند قلویی 39 هفته و 6 روز است در حالیکه این سن در مادران تک قلو 41 هفته و 6 روز است.
• حجم مایع جنین باید در سونوگرافی ها به دقت بررسی شود. نوع چندقلویی هم باید در سونوگرافی مشخص شود. (مثلا تک کوریونی)
• مادرانی که بارداری تک کوریونی دارند باید هر 4 هفته سونوگرافی دهند و مادرانی که بارداری دو کوریونی دارند باید هر 6 هفته یکبار سونوگرافی انجام دهند.
• در بارداری چند قلو در هفته 32 بارداری ریه های جنین ها بالغ می شوند در حالیکه در بارداری تک قلو جنین تا 36 هفتگی، ریه رسیده و بالغ ندارد.
• مادر با وزن نرمال و BMI طبیعی می تواند 17 تا 24.5 کیلو اضافه وزن داشته باشد.
• مادر می تواند به ازای هر قل روزانه 300 کیلو کالری بیشتر استفاده کند.
• مادر باید از هفته 16 بارداری دو عدد قرص آهن مصرف کند.
• بیشتر بودن هورمون بتا باعث تهوع و استفراغ بیشتر در مادران باردار چندقلو می شود و ممکن است نیاز به درمان دارویی باشد.
• فشار خون مادر در هر ویزیت به دقت اندازه گیری شود.
• تست های NST و BPP برای سلامت جنین ها در بارداری چندقلو کاربرد زیادی دارد.